Những bài học từ mùa Xuân

Những cái Tết thời ấu thơ, bố đi xuất khẩu lao động, mẹ con thường rời Vinh kéo nhau về nhà ông bà ăn Tết ở Đô Lương. Và không biết tự lúc nào, những đứa trẻ nửa quê nửa phố như tôi vẫn thường có những sự so sánh khá thú vị về tết quê và phố. Chẳng hiểu vì những lí do gì mà lòng mình vẫn nghiêng hẳn ân tình về vùng quê.

Tết quê. Từ 27 Tết ông ngoại đã ra sân chặt cành đào vào hun khói. Mùi khói củi ông nhóm để hun cành đào gặp nhựa cây thành một thứ mùi hanh hao, ngai ngái bay lên theo khói dày bện trong sương sớm. Gốc đào ấy cách đây vài năm cậu tôi lên tận Tân Kì, cách nhà vài chục cây để chọn. Sau mỗi mùa Tết lại cắm cành đào xuống đất, giờ đã thành một hàng đào lớn bé đơm hoa trước ngõ.

Có lần, tôi thắc mắc khi nhìn dòng nhựa vẫn chảy ròng ròng trên thân, cành đã bị hun ngay vào lửa nóng: “Ông à, cành đào này đau lắm phải không? Nó vừa xa mẹ đã phải chịu đau thế này…”. Ở tuổi lên 5 lên 6, trong mắt nhiều đứa nhỏ, mỗi cành cây, mỗi con vật cũng rất giống con người, biết đau, biết mừng, biết sợ… Ông giải thích: “Phải hun gốc cây mới giữ được nhựa, được dinh dưỡng và sau khi chưng mới có thể có sức đâm chồi nẩy lộc khi trồng xuống đất chứ cháu. Và năm sau cây đào này sẽ thành cây mẹ, sẽ có những đứa con khỏe mạnh và dũng cảm như nó. Cháu gái nhớ nhé, trong nhiều hoàn cảnh, biết chấp nhận sự khắc nghiệt sẽ giúp mình trưởng thành…”. Ở tuổi ấy tôi chưa hiểu được nhiều điều ông nói. Nhưng mỗi mùa xuân qua, nhìn những cành đào đã đâm rễ thành cây trước sân, những người hàng xóm, họ hàng ghé nhà được ông chia sẻ một cành đào nhỏ mang về, tôi lại thấy lòng mình ấm lạ.

Tết quê. Tôi nhớ những buổi mai tinh sương, mưa phùn và sương mai cuốn theo nhau rắc xuống như tơ trời. Trong làn tơ mảnh mềm ấy những nụ hồng nhung đỏ thẫm vừa hé nở ngoài vườn. Chị Mun con bác tôi nói: “Hôm nay hồng nhung nở nhiều”. Chị vẫn nằm trong chăn ấm, chỉ hít hà mà như đã nhìn thấy cả khu vườn vậy. Sáng nào chị nói hồng bạch nở nhiều, thược dược nở nhiều… là y như rằng đúng loài hoa ấy đua nở. Chị Mun khiến tôi ngạc nhiên xen lẫn cảm phục.

Chị Mun dẫn tôi đi dọc những con đường đất ẩm mềm. Chị ngắt cho tôi một chùm hoa bưởi, chị chỉ cho tôi cách phân biệt mùi hoa bưởi với hoa cau. Chị đọc cho tôi nghe bài thơ “Hương thầm” rất hay về loài hoa này. Hầu như với loài hoa nào chị đều ghi nhớ những bài thơ, bài hát về chúng. Chị Mun học lớp 7 còn tôi chưa đi học, nên dĩ nhiên tôi ngưỡng mộ chị tuyệt đối. Nhờ chị, chỉ sau một cái tết tôi có thể phân biệt được vài loài hoa loanh quanh mình. Từ những hương thơm gần gũi và dễ phát hiện như hồng bạch - hồng nhung, cau – bưởi… cho tới cả những loại hoa thi thoảng mới gặp và hương dịu tới đỗi rất khó nhận ra trong vườn nhà như hoa táo, hoa cải… Đúng như chị Mun nói, mỗi loài hoa đều có ngôn ngữ riêng nó, đó là hương thơm. Và khi yêu hoa, chỉ cần nhắm mắt lại, hít hà hương hoa thật sâu, nhớ tới bài thơ khúc hát thật hay về chúng chắc rằng sẽ chẳng thể quên. Khi mình nhớ tới hoa hay bất cứ ai bằng tất cả tâm can, nhất định sẽ không quên nhau.

Tết quê. Năm cả làng vẫn còn đốt pháo. Nửa đêm có bà mẹ khóc gào chạy đến tìm ông: “Cứu con tôi, ông ơi, nó bị pháo nổ banh bụng”. Ông là bác sĩ trạm trưởng trạm y tế xã. Mới vừa qua giao thừa, vừa thắp nhang bàn thờ tổ tiên và chưa kịp ăn lót dạ, ông đã lúc túc xách đồ nghề chạy theo bà Chắt Hoan. Cậu tôi lúc ấy còn là sinh viên trường y theo ông phụ giúp. Tới tận sáng mai ông mới trở về, mệt nhoài sau ca bệnh nặng. Áo còn dính loang vệt máu khô. Bà ngoại thở dài: “Mất cả cái tết. Đầu năm chưa chi ông đã dính máu me thế này…”. Ông cười: “Bà hay nhỉ, đầu năm làm điều tốt đẹp thì cả năm tốt đẹp chứ”. Ở ông, chị em tôi luôn học được sự hi sinh, yêu lao động và cách nhìn về hướng tích cực.

Tết quê. Ông tôi bắt hai chị em ghi chép những điều mới mẻ vào cuốn sổ be bé ông tự đóng cho. Ông đã viết lên bìa cuốn sổ ấy là: “Những bài học từ mùa xuân”. Chẳng biết dựa vào đâu nhưng ông nói thời khắc sáng mùng một rất quan trọng. Vui buồn của buổi sáng ấy sẽ theo mình suốt năm. Chúng tôi tin vào điều đó lắm. Sáng mùng một lại mở sổ ra chép một bài thơ thật hay mình thích rồi ghi lại những điều thú vị mình gặp trong những ngày ấm nồng vị Tết quê. Có lần cùng mở ra, hai chị em thú vị lắm khi cùng có nhiều trang viết về ông trong cuốn sổ.

Mà rồi, những ấm nồng vị Tết quê đâu chỉ nằm mãi trong cuốn sổ ấy. Đúng như ông nói, nó theo mình suốt năm. Rồi từ năm này qua năm khác cũng như như xuân này qua thì xuân sau sẽ tới. Cả khi lớn lên, nhắm mắt lại vẫn nhớ những bài học cực dễ thương từ mùa xuân ngày nào bởi đã in trong mảnh hồn mình một thời sâu sắc nhất.

Võ Thu Hương

Mùa xuân, ai cũng muốn có hoa

Tôi vẫn nhớ như in những chiều cuối năm phương Bắc. Thông thường, mấy mẹ con đã lau chùi, dọn dẹp nhà cửa láng bóng để đón xuân thì mới ra chợ hoa, chọn lấy những bó hoa còn tươi nguyên của dăm ba người bán muộn về chưng tết. Lúc này trời đã xâm xẩm tối, chỉ vài tiếng nữa là giao thừa, mua hoa vừa rẻ, vừa không phải chen lấn, trả giá…

Nhà tôi nằm trên con đường họp chợ hoa ở Vinh. Những ngày mới hăm hai, hăm ba, ông Táo về trời, chợ đã họp. Này thì hoa đào, hoa mận từ miền núi xuống, từ Lào qua, hoa mai từ miền Nam ra, mỗi cành một vẻ một sắc làm nên sắc màu tươi  tắn gọi tết về. Trong cái se se lạnh mùa xuân phương Bắc, những hương hoa len nhẹ giữa phố sá, dịu thật dịu nhưng vẫn sâu thăm thẳm trong nỗi nhớ không nguôi của người con xa quê.

Nhà không dư giả gì, nếu không muốn nói là mẹ luôn phải so đo tính toán từng chút để đủ tiền ăn tiền học cho con nên mua sắm gì ngày tết cũng phải chờ vào lúc chợ tàn vãn chiều cuối năm. Lúc ấy người đi bán bán rẻ như cho, để còn kịp về sửa sang đón giao thừa. Từng đôi dép, bộ áo quần, và nhất là thức ăn, hoa tươi… những thứ càng đòi hỏi độ tươi càng phải bán tống bán tháo cho nhanh vì không thể đợi tới phiên chợ năm mới.

 

Luôn ham rẻ nhưng mẹ lại luôn chờ cô bé bán quất từ miền ngược xuống dọn hàng để mỗi khi cô nhỏ về đón giao thừa, mẹ lại giúi vào tay em ấy vài chục ngàn đồng tiền xe cộ. Mua quất của cô bé, mẹ chẳng trả giá bao giờ, thậm chí còn cho thêm. Những ngày giáp tết, nhà ai cũng bận bịu, nhưng cô nhỏ luôn được mẹ giúp đỡ bằng cách cho mượn hẳn khoảng thềm trước nhà để nhờ hàng chục cây quất, cây đào. Dù nếu không cho cô bé mượn, để những người bán hoa tết khác thuê mướn, mẹ con cũng có thêm đồng vào đón tết.

Cô bé là một người bán hàng đặc biệt. Mấy mẹ con gặp cô nhỏ trong một chiều sương lạnh cuối năm cách đây vài năm, môi tím tái bên cành  hoa đào hồng tươi khoe sắc. Em ấy chỉ có dăm chiếc áo dài tay mặc chồng vào nhau cho đỡ lạnh, không  có  áo khoác. Nhưng làm sao đỡ  nổi những cơn gió chiều chuyển về tối những  ngày cuối năm. Mẹ liền cho cô bé mượn áo khoác tôi mặc tạm. Thật tình, sợ có thể cô không trả, mẹ chỉ đưa một áo khoác hơi cũ. Nhưng đúng chiều 30, cô nhóc  vào tận nhà với vẻ mặt tươi rói: “Cháu tìm mãi mới ra nhà cô để trả áo và tặng cô cành quất cắm tết”.

Hỏi han mới biết, cô bé ở với bà ngoại. Không bố, mẹ bỏ đi biệt xứ. Bà già yếu, trồng quất trồng đào cho cháu bán kiếm vài đồng ăn tết. Nhưng bà già yếu, cháu nhỏ dại nên dường như có sự liên quan ít nhiều  những cành quất, đào chèo queo lép nhan sắc hẳn giữa chợ hoa kia… Mẹ  bảo, nhìn đủ biết cô nhỏ đã khó khăn như thế nào để biết có thể bán hết chừng đó đào quất, sao nỡ trả giá chi một hai đồng.

* * * * *

Tôi vẫn ấn tượng không nguôi những phiên chợ hoa ngày tết. Những bông những cành xôn xao cả một vùng kỷ niệm. Gần 5 năm không về tết quê, đôi khi mỗi độ xuân về, tôi vẫn gặp lại giấc mơ một mình bé nhỏ lạc thắc thỏm giữa chợ hoa xuân ấy. Chen giữa những đào, mận, mai cúc… phải vịn nhẹ len khẽ giữa những cành hoa để về đến nhà. Cái mùi hương rất nhẹ kia bám cả trong giấc mơ.

Chẳng biết có duyên nợ gì với những chợ hoa không, nhà tôi ở Sài Gòn cũng nằm trên con đường họp chợ hoa xuân. Chợ hoa xuân đường Trần Xuân Soạn, bên dòng kênh Tẻ là một trong hai chợ hoa còn giữ cảnh trên bến dưới thuyền như từ Sài Gòn xưa. Trên bến, ngoài sắc màu trăm hoa đua nở còn sắc xanh thẫm của dưa hấu, vàng của đu đủ, bưởi, màu cam của quýt của cam… Tất thảy sản vật tươi roi rói vừa được chở lên từ các nhà vườn miền Tây. Ở chợ hoa xuân miền Nam, màu vàng hoa cúc hoa mai đóng vai trò chủ đạo.

Có điều khá thú vị ở chợ hoa xuân này người bán người mua rất thoải mái. Lựa chọn kỹ càng, hỏi giá trả tiền. Không ít người đi mua chẳng cần trả giá vì trong lòng cứ suýt soa; Chao ôi, rẻ thế! Rẻ là bởi hầu hết những người bán kia đều mua tận vườn hoặc của nhà trồng được, dong thuyền chạy ghe lên tận phố thị để buôn bán. Buổi đêm họ ngủ  ngay trên võng, buổi trưa ăn tạm mấy đòn bánh tét mang theo hoặc ổ bánh mì mua vội… Bán buôn, với ai đó trong đám họ có khi chỉ cho vui (vui người lẫn vui mình) chứ chẳng phải để làm giàu.

Ai mà nỡ trả giá khi nhìn những người bán thật như đếm, mặt luôn cười tươi dù mồ hôi nhễ nhại. Ai nỡ trả giá trước vẻ đẹp chàng trai quê - da đen giòn, cô gái quê má hồng ửng cười duyên khoe răng trắng bóng dưới cái nắng chói chang của mùa xuân phương Nam. Và đa số, nếu muốn trả giá như một thói quen khi bước chân ra chợ thì cũng khó có thể trả vì người bán thường chỉ nói chắc một giá. Bớt một hai ngàn đồng không được nhưng lạ kì, thi thoảng “anh Tư” “cô Năm” còn vui vẻ tặng thêm chậu hoa cúc cho người đi mua mai, mua tắc (quất) nếu người ta mê cái chậu bông đó mà ví thì đã hết tiền. Nếu ai đó muốn biết rằng người phương Nam thật thà hào sảng như thế nào, hãy cứ đến những nơi dung dị nhất, như chợ hoa trên bến dưới thuyền này.

Bà cụ nhà đầu hẻm khiến tôi càng nhớ thêm những cái tết xa xưa ngày nào. Bà chỉ ở với cháu, con trai con dâu đi xuất khẩu lao động. Đứa cháu trai nhỏ chẳng biết chơi hoa, bà cụ thì đã già ngoại bát tuần. Ngày tết tưởng cũng như ngày thường, thi thoảng chỉ gặp hai bà cháu ra ngoài mua  chút quà bánh, đi chợ, đi dạo…

Nhưng kì thực, ngày tết không  bao  giờ như ngày thường. Cô bé bán hướng dương vẫn thường để hoa ké trước thềm nhà cụ không năm nào quên lựa lại những cây hướng dương thật đẹp, cây tắc thật sai trái để biếu cụ đón tết. Thềm nhà cụ quanh năm buồn, hôm nay bỗng vui lạ khi chứa đầy những mặt trời tí hon. Cụ áy náy đòi gửi tiền cô nhỏ. Cô nhỏ nói: “Cụ cho nhiêu thì cho”. “Cho nhiêu thì cho” là câu nói cực quen thuộc của người phương Nam khi họ không đong đếm việc mình làm. Và bà cụ ngại ngùng dúi tờ 20.000. Cô nhỏ cười hồn nhiên đón nhận, không quên dúi lì xì thằng cu nhỏ. Khi cô gái đi khuất, bà cụ lập bập mở bao lì xì, năm nào cũng vậy, nhiều gấp mấy lần số tiền cụ trả cho cô gái.

Ngày tết, ở miền nào cũng vậy, khác nhau giọng nói, khác nhau những đoá hoa, trái quả… Khác nhau cả vẻ mặt nét người vùng miền. Nhưng cùng thật nhiều thương yêu ấm áp khi người dưng đối đãi nhau bằng những tấm lòng thơm dịu, tươi tắn như những đoá hoa. Mùa xuân, ai chẳng muốn có hoa?

Võ Thu Hương

Màu của yêu thương

Không hiểu sao tôi vẫn nhớ tới sắc màu của buổi chợ Tết nào đó đã trôi qua từ rất lâu. Xa xăm trong vùng kí ức ấu thơ…

Đó là sắc màu đôi quang gánh bà ngoại sắp từng mớ rau cải thẫm xanh, vài bông sớm lên ngồng lấm tấm nở điểm vàng quang gánh. Đó là những mớ lá trầu có mùi thơm ngai ngái hai bà cháu vừa hái vội sau nhà. Là những trái cà chua chín đỏ trong vườn, căng múp mẩy tươi vui. Là mấy quả cà tròn lẳn, dài như bắp tay em bé. Thêm chục bánh nếp mặc áo màu mật mía ngọt ngào đặt trong tấm lá cuối xanh nõn nà, chỉ nhìn thôi là nuốt nước miếng nơi cuống họng ừng ực… Đôi quang gánh cũ kĩ của bà dường như tươi hơn mỗi lần theo chân bà bước vội ra chợ Tết. 

Tôi thường được bà cho theo ra chợ tết, giúp bà bày hàng ra bán, phụ bà lấy hàng cho khách. Bà dạy tôi từng tiếng cảm ơn, từng nụ cười giao lưu với khách hàng và những người bán buôn xung quanh. Xung quanh đôi quang gánh của bà, những đôi gánh khác cũng sắc màu tươi mới. Này là gánh lá dong xếp ngay ngắn chờ người mua về gói bánh chưng, này là hoa cúc vàng chúm chím nụ đón năm mới, xa xa hơn là những cành đào phai sắc hồng dịu dàng như má hồng con gái bên hàng tranh, câu đối rực rỡ có ông đồ già ngồi cong lưng viết bên đứa cháu mau mồm mau miệng chào mời khách hàng… Đôi khi, tôi mải mê nhìn theo những cô bé điệu đà áo mới, đặc biệt là những tà áo dài bé xinh và mơ màng nghĩ tới bộ đồ tết chắc sẽ rất đẹp bà mua cho sau phiên chợ. Bà không bao giờ bán hết bánh nếp mật mà luôn trừ ra một cái để “thưởng” tôi đã rất rất ngoan khi phụ bà bán buôn ngày tết. Những cái bánh nhỏ bé bằng lòng bàn tay con nít mà đậm ngọt suốt mùa xuân tuổi thơ.

 

Màu Tết là màu hoa giấy bác dâu tôi làm những đêm thâu để kịp đem ra chợ bán. Những ngày Tết, toàn bộ nhân lực trong ngoài nhà được huy động tối đa. Tôi bé xíu ngồi lọt giữa những bó hoa Tết đủ màu sắc rực rỡ. được phụ giúp những việc đơn giản như… cắt một cái lá, bó lại bó hoa sau khi bác và các chị đã làm. 

Bác dâu là một cựu thanh niên xung phong, trở về sau chiến tranh cùng với vết sẹo dài ở bụng do đạn lạc. Công việc của bác tôi hầu như ngồi một chỗ. Từ may gia công, làm hoa giấy… Ai đó có thể thấy công việc ấy chán ngắt và tẻ nhạt, chẳng thu nhập nhiều. Nhưng trong mắt một đứa nhỏ như tôi bác dâu quả là tài tình và thú vị. Bác vừa nghêu ngao đọc truyện thơ Lục Vân Tiên, vừa thoăn thắt vân vê những tấm giấy màu. Chẳng mấy chốc này bông, này nụ hiện ra tươi mới và sinh động trong tay bác. Có lần bác nói: “Con biết không, làm phận hoa giấy thương lắm. Không hương, không nhựa. Chút sắc màu là vay mượn màu của giấy, vậy mà khi ra chợ thì lại bày bên những đóa hoa thắm tươi. Do đó, người thợ phải cố đặt hết cái tâm của mình vào thì đóa hoa mới đẹp, mới không tủi phận”. Trong cách nói của bác, tôi tin hoa giấy cũng có tâm hồn. Lớn hơn, tôi vẫn thường nhớ lời bác: “Người thợ phải cố đặt hết cái tâm của mình vào thì đóa hoa mới đẹp”…

Màu Tết là màu mâm ngũ quả sập tối ba mươi hai mẹ con vội vàng đi chợ Vinh sắm sửa tết. Lúc này cổng chợ đã đóng, người bán tràn ra phía trước gắng họp chợ thêm chút xíu có thêm tiền về ăn Tết.  Đó là thời điểm “vàng” để những gia đình nghèo khó sắm Tết vì những người buôn bán thường sẽ bán vội, bán giá rẻ để kịp quay về quê ăn Tết. Tôi thường yêu cảnh chợ hanh hao ấy khi chỉ còn lại mươi người, họ buôn bán thật thà thấy thương, và người mua cũng không nỡ lòng mà trả giá. Mâm ngũ quả mẹ chỉ mua ba loại thông thường. Hai loại không thể thiếu là cam và chuối, vì mẹ quan niệm sẽ đưa lại một năm ngọt ngào. Ngoài ra sẽ thêm một thứ quả quen thuộc nào đó. Hai loại quả còn thiếu thường được mẹ thêm vào cho đủ mâm ngũ quả là… ớt và cà chua vì sẵn có trong nhà mà không tốn kém. Màu đỏ thắm, rực rỡ của ớt và cà chua khiến mâm ngũ quả lung linh, tươi tắn hẳn. Mẹ bày mâm ngũ quả rất đẹp chỉ với dăm loại quả ấy. Ban đầu thấy cũng thật kì kì, con thắc mắc vì nhà người khác không ai chưng ớt và cà chua. Mẹ chỉ nói bâng quơ, năm sau có tiền hơn, mâm ngũ quả nhà mình sẽ khác. Đôi lúc nghĩ lại mâm ngũ quả ngày thơ bé thấy thương thật thương, ngọt thật ngọt mà cay thật cay. Vị cay không phải đến từ quả ớt.

Màu của Tết…

Tôi vẫn thấy mình lạc giữa Sài Gòn bao nhiêu năm khi đi tìm màu của Tết. Bao nhiêu năm ra phố ông đồ nhộn nhịp vẫn không thể tìm được những sắc màu thật đẹp, thật thơ như thơ Vũ Đình Liên: “Ông đồ vẫn ngồi đó/ Bên đường không ai hay/ Lá vàng rơi trên giấy/ Ngoài đường mưa bụi bay”.

Tôi vẫn muốn đi chợ Tết vào cuối ngày ba mươi như muốn tìm cảm giác vội vội, hanh hao xen lẫn ấm áp khi đi bên mẹ, dù những thứ sắm Tết đã đầy đủ hết rồi. Cái vội của buổi chợ cuối cùng vẫn còn, người bán thật thà thấy thương hết mức, người mua sẻ chia thấy thương hết mức. Mẹ không còn và không khí buổi chợ cũng chỉ là dư âm.

Tết này, lại có người nhớ màu của Tết, màu của yêu thương…

Khôi Nguyên Thảo